مقدمه

یکی از موضوعاتی که می‌تواند به معلم و دانش‌آموز کمک کند تا یادگیری به درستی اتفاق بیفتد، آشنایی با ساختار مغز است. می‌دانیم که مغز بر تمام جنبه‌های فرد تأثیر می‌گذارد از جمله: افکار، حافظه، یادگیری، احساسات، فعالیت‌های حرکتی و تعادلی. آشنایی با روند ذخیره‌ی اطلاعات در حافظه‌ی بلندمدت می‌تواند در طراحی روش‌های تدریس جذاب و مؤثر به ما کمک کند.

المان‌هایی که بر مغز و فرآیند یادگیری تأثیر می‌گذارند

موسیقی
با بررسی‌های انجام‌شده در این زمینه، به این نتیجه رسیده‌اند که موسیقی می‌تواند ارتباط بین دو نیمکره مغز را افزایش دهد و عملکرد شناختی را بهبود بخشد. عملکرد شناختی در زندگی روزمره اهمیت بسزایی دارد، زیرا به افزایش تمرکز و توانایی حل مسئله کمک می‌کند. یکی از عواملی که تمرکز را کاهش می‌دهد، اضطراب و استرس است. موسیقی ملایم و بدون کلام می‌تواند تا حدی این تنش را کاهش داده و تمرکز را افزایش دهد. چنانچه شما به موسیقی علاقه‌مند باشید، می‌توانید برای ایجاد انگیزه در خود، قبل از مطالعه به موسیقی موردعلاقه‌ی خود گوش دهید تا انگیزه‌ی مطالعه را در خود تقویت کنید.

مدیتیشن نیز با کاهش هیجانات منفی، به فرد کمک می‌کند تا بر افکار خود متمرکز شود. حال اگر مدیتیشن با موسیقی مناسب همراه شود، می‌تواند تأثیر بیشتری داشته باشد. البته حتماً باید درباره‌ی دانش‌آموزان و خودتان شناخت پیدا کنید که آیا موسیقی می‌تواند به تمرکز کمک کند یا برعکس باعث حواس‌پرتی می‌شود.

حرکت
فعالیت‌های حرکتی (ورزش) می‌توانند با افزایش ضربان قلب، میزان اکسیژن دریافتی مغز را افزایش دهند و همچنین موجب تقویت انعطاف‌پذیری مغز شوند. پژوهش‌های انجام‌شده در دانشگاه کالیفرنیا نشان داده‌اند که ورزش باعث افزایش فاکتورهای رشد در مغز می‌شود و این امر تشکیل ارتباطات عصبی جدید را در مغز آسان‌تر می‌کند. برای مثال، وقتی در کلاس درس احساس می‌کنید دانش‌آموزانتان خسته و بی‌حوصله شده‌اند، کافی است یک فعالیت فیزیکی از آن‌ها بخواهید. مثلاً از جای خود بلند شوند و یک فعالیت ریتمیک انجام دهند. این کار ساده می‌تواند کمک کند تا دوباره توجه آن‌ها به موضوع آموزشی معطوف شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد که بازی‌های آموزشی – ورزشی و تمرینات ریتمیک می‌تواند به‌عنوان روشی غیرتهاجمی و غیردارویی تأثیر مثبتی بر کاهش اختلال یادگیری کودکان داشته باشد.

سرعت یادگیری
علوم اعصاب نشان داده است که همه افراد می‌توانند هر چیزی را یاد بگیرند. تنها تفاوت در سرعت یادگیری به قدرت تحلیل مغز، ابزار آموزشی و روش تدریس بستگی دارد. حتی در کودکان به‌اصطلاح دیرآموز نیز می‌توان با انتخاب روش مناسب آموزش و اختصاص زمان کافی، یادگیری را رقم زد. عوامل زیادی بر سرعت یادگیری تأثیر می‌گذارند. از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

– ترکیب چند روش آموزشی که می‌تواند به یادگیری بهتر کمک کند. برخی دانش‌آموزان از چند حس استفاده می‌کنند؛ مانند دیداری، لمسی، شنیداری و… . با شناخت مدل یادگیری دانش‌آموز می‌توان بهترین روش را انتخاب کرد.

– تکرار و تمرین هدفمند.

تأثیر تکرار مطالب بر یادگیری
اطلاعات جدیدی که دریافت می‌کنیم در حافظه‌ی کوتاه‌مدت ما ذخیره می‌شود. برای اینکه مطالب فراموش نشود و در حافظه بلندمدت ثبت شود، نیاز به تکرار و تمرین است. تکرار منظم و هدفمند می‌تواند ما را به مقصود نزدیک کند. بهترین نوع تمرین، ارتباط دادن مفاهیم با اطلاعات قبلی موجود در مغز و مسائل روزمره است. همچنین تکرار اطلاعات با فاصله‌ی زمانی مناسب اهمیت دارد، زیرا مغز اگر موضوعی را مورد استفاده قرار ندهد، آن را فراموش می‌کند. پس تکرار در فواصل زمانی مناسب برای یادآوری بسیار مهم است. یکی از روش‌های مؤثر برای تکرار مطالب، رسم نقشه ذهنی است. دانش‌آموز با برقراری ارتباط بین مفاهیم گفته‌شده و ثبت آن‌ها به‌صورت کدگذاری، می‌تواند مطالب را در زمان کم مرور کند.

مدل Big Picture

در این مدل آموزشی، کل به جز آموزش داده می‌شود. در این روش، ما با نشان دادن نمای کلی درس، دیدگاهی وسیع و کلی از موضوع را به دانش‌آموز ارائه می‌دهیم. این مدل کمک می‌کند تا دانش‌آموز بتواند جنبه‌های مختلف موضوع را در نظر بگیرد و بین جزئیات ارتباط بهتری برقرار کند.

از باورهای اشتباه تا حقیقت علمی

در گذشته، بر اساس رفتار و عملکرد دانش‌آموزان، آن‌ها را طبقه‌بندی می‌کردند. برای مثال، دانش‌آموزی که مرتب در کلاس حرکت می‌کرد را بیش‌فعال می‌دانستند یا دانش‌آموزی که در ریاضی نمره خوبی می‌گرفت به‌عنوان دانش‌آموز برتر انتخاب می‌شد. در ادامه، سبک‌های جدیدی بر اساس مدل یادگیری دانش‌آموزان معرفی شد. مثلاً اگر دانش‌آموزی با مشاهده فعالیت یا فیلمی مطلب را یاد می‌گرفت، تصور می‌شد که یادگیری او دیداری است. یا اگر دانش‌آموزی از طریق شنیدن یاد می‌گرفت، گمان می‌کردند یادگیری او شنیداری است. اما تحقیقات نشان داد که این تقسیم‌بندی‌ها چالش‌برانگیز است. به دلیل اینکه انسان‌ها در شرایط مختلف رفتارهای متفاوتی دارند، نمی‌توان سبک واحدی برای یادگیری آن‌ها در نظر گرفت.

در فیلم زیر به این موضوع بیشتر پرداخته‌ایم.