اینکه در کلاس رفتار و فعالیت‌های دانش‌آموزها را با دقت زیر نظر داشته باشیم، یک گام بسیار مهم در فرآیند ارزشیابی برای یادگیری دانش‌آموزان محسوب می‌شود. به طور مثال یکی از محاسن مشاهده‌ی خوب، شناسایی دانش‌آموزانی است که به حمایت بیشتری نیاز دارند. اما تبدیل شدن یک معلم به یک ناظر ماهر، نیاز به تمرین دارد. با این حال صرف‌نظر از تجربه‌، ضروری است این موارد را یاد بگیریم:

۱- چرا دانش‌آموزان را مشاهده می‌کنیم؟

۲- چگونه دانش‌آموزان خود را مشاهده کنیم؟

۳- چگونه می‌توانیم از آن برای بهبود آموزش و یادگیری دانش‌آموزان بهره ببریم؟

چرا مشاهدات کلاس درس مهم است؟

مدیریت کلاس درس برای معلم‌ها اهمیت زیادی دارد اما این مورد بدون مشاهده‌ی موثر و زیرنظر قرار دادن چگونگی یادگیری دانش‌آموزها غیرممکن خواهد بود. بنابراین مشاهدات می‌توانند به ما کمک کنند:

۱) در مورد دانش‌آموزان خودمان بیشتر بدانیم و با آن‌ها برای ایجاد ارتباط مثبت اقدام کنیم.

۲) اطلاعات خوبی برای تصمیم‌گیری آموزشی در اختیارمان قرار می‌دهد تا یادگیری بهتری را برای دانش‌آموزان برنامه‌ریزی کنیم.

۳) به ما کمک می‌کند اطلاعاتی در رابطه با پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان و ارزیابی برنامه‌های آموزشی کسب کنیم.

۴) دانش‌آموزان متوجه اهمیت یادگیری می‌شوند و کمتر به کارهای حاشیه‌ای می‌پردازند.

چگونه مشاهدات عالی در کلاس درس داشته باشیم؟

برای اینکه مشاهدات کلاسی موثر و مفید واقع شود، پیشنهاد می‌کنیم حتما به این ۴ مورد توجه کنید.

۱- برنامه‌ریزی

مشاهدات معلمان بایستی مستقیم و هدفمند باشد. به همین دلیل ضروری است که از قبل چگونگی این مشاهده را مشخص کنید و برای آن آماده شوید. به طور مثال:

الف) می‌خواهم چه کسانی را مشاهده کنم؟ (همه، فقط یک گروه، دانش‌آموزان با نیازهای ویژه و …)

ب) در چه فضا و محیطی می‌خواهم مشاهده کنم؟ (کلاس، کتابخانه، آزمایشگاه، حیاط مدرسه و …)

ج) چه رفتارهایی را مدنظر دارم؟ (روی چه موردی تمرکز خواهید کرد؟ مثلا مهارت کارگروهی یا مهارت گفت‌وگو)

د) مدت زمان مشاهده چقدر است؟ (یک هفته‌ی آموزشی، یک زنگ درسی یا …)

هـ) نحوه‌ی مستندسازی چطور خواهد بود؟ (ثبت در دفتر، چک لیست یا …)

و) این مشاهدات برای چه هدفی استفاده می‌شود؟ (مثلا برای اینکه بدانیم چقدر یاد گرفته‌اند یا برای اینکه برنامه‌ی آموزشی را ارزیابی کنیم و …)

۲-  مشاهده کنید.

پس از برنامه‌ریزی، حالا ضروری است که مشاهدات خود را شروع کنید. مشاهده فقط شامل دیدن نیست. یک فرآیند برای جمع‌آوری اطلاعات است که حتی از دیگر حواس مثل شنوایی استفاده می‌شود. علاوه بر این، ثبت آن‌ها تا حد امکان و با جزییات به تصمیم‌گیری‌های بعدی کمک می‌کند و مهم است. مثلا به جای نوشتن عبارت «علاقه‌مند نیست» یا «تکلیف جالب نیست» بهتر است بنویسید: « دانش‌آموز از انجام دادن فعالیت خودداری می‌کند.»

یعنی چی؟ یعنی توجه به جزییات و دوری از تفسیرهای فوری. بنابراین روی حقایق تمرکز کنید. آن‌چه می‌بینید و می‌شنوید. نه تصوری که در ذهن شما شکل می‌گیرد. چرا که شاید تصور و برداشت ما اشتباه باشد و با پرس‌وجو از خانواده و یا معلم‌های دیگر، متوجه اطلاعات بیشتری شویم.

همچنین برای اینکه مشاهدات خود را قدرتمندتر کنید، ضروری است که در طول زمان دانش‌آموزان خود را مشاهده کنید. تکرار فرآیند مشاهده اطلاعات بهتری به شما خواهد داد. به علاوه پیشنهاد می‌شود برای ارزشمندتر کردن مشاهدات خود، فرصت‌های یادگیری متفاوت ایجاد کنید تا با بیان ایده‌ها و مشارکت بیشتر، اطلاعات کافی به شما بدهند. برای درک بهتر این فعالیت، پیشنهاد می‌کنیم فیلم آموزشی زیر را مشاهده کنید.

۳-  مشاهدات خود را مستند کنید

ثبت چیزهایی که مشاهده می‌کنید، شواهدی در مورد نحوه‌ی یادگیری دانش‌آموز به شما خواهد داد که فکرش را هم نکنید! بعضی از معلم‌ها تصور می‌کنند ثبت مشاهدات کاغذبازی و وقت‌گیر است اما شما با نگارش آن‌ها و بررسی تغییرات دانش‌آموز در طول سال تحصیلی، الگوهایی را پیدا می‌کنید که به شما برای یاددهی بهتر کمک خواهد کرد.

برای شما یک پیشنهاد داریم. برای ثبت مشاهدات حین جریان کلاس، از علامت‌های اختصاری استفاده کنید تا در زمان مناسب بتوانید توصیف دقیق‌تری از آن را نگارش کنید. علامت‌هایی که فقط خودتان معنی آن را می‌دانید. اما دقت کنید بین ثبت علامت تا ثبت توصیف، نباید فاصله زیادی وجود داشته باشد تا محتوای توصیف را فراموش نکنید.

شما به دو روش می‌توانید مشاهدات خودتان در کلاس درس را ثبت کنید. ۱) ثبت توصیف وضعیت به صورت داستان‌گونه و روایت آن‌چه که اتفاق می‌افتد. ۲) به صورت چک‌لیست

۴-  بررسی نتایج و بازنگری

حالا زمان آن رسیده است که مشاهدات به دست‌آمده را بررسی کرده و در فرآیندها بازنگری کنید. این بررسی بسیار مهم است چرا که به شما کمک می‌کند نقاط قوت را حفظ کرده و نقاط نیاز به بهبود را تقویت کنید. شاید از خودتان بپرسید که چه زمانی باید انجامش بدهیم؟ پاسخ: در اولین فرصت ممکن! گاهی حتی بلافاصله بعد از اتمام آموزش. چرا که شما نیاز دارید واکنش‌های به موقعی داشته باشید و پس از جمع‌آوری اطلاعات و تحلیل آن‌ها، تصمیمات به موقعی بگیرید.

پیشنهاد می‌کنیم هنگام فکر کردن به مشاهدات خود به سوالات زیر فکر کنید:

• آیا به اهدافی که برای این کلاس یا فعالیت برنامه ریزی کرده بودید رسیدید؟
• واکنش دانش آموزان شما به این فعالیت یا درس و غیره چگونه بود؟
• چه چیزی برای کلاس به خوبی عمل کرد؟ چه چیزی خوب کار نکرد؟
• اگر فردا می توانستید این درس یا فعالیت را دوباره انجام دهید، چه تغییراتی ایجاد می‌کردید؟

برای پاسخ به داده‌های جمع‌آوری‌شده‌تان، ممکن است تصمیم بگیرید که برخی از کارها را تغییر دهید، فعالیت‌های جدیدی تعریف کنید، به‌صورت جداگانه با بعضی از دانش‌آموزها صحبت کنید، یک جلسه با والدین برنامه‌ریزی کنید. هر تصمیمی که می‌گیرید، سعی کنید اولویت بندی کنید و به یاد داشته باشید که تغییر یا بهبود یک شبه به وجود نمی آید.

با آرزوی موفقیت برای شما…