در بسیاری از کلاسهای پرجمعیت ایرانی، یکی از چالشهای پرتکرار برای معلمان، حرکتهای بیموقع دانشآموزان حین تدریس است. برخی از دانشآموزان در میانهی درس به سمت دیگر کلاس میروند تا وسیلهای بردارند یا گفتوگویی کوتاه با همکلاسی خود داشته باشند. برخی دیگر برای نوشیدن آب یا دلایل مختلف دیگری از صندلی خود بلند میشوند. تکرار این رفتارها، تمرکز کلاس و معلم را مختل میکند و گاه معلم را ناگزیر به توبیخ و فریاد میسازد.
اما پرسش اینجاست: آیا میتوان بدون توسل به تنبیه، فریاد و نوشتن قوانین خشک، این وضعیت را به شکلی مؤثر مدیریت کرد؟ پاسخ مثبت است، مشروط به آنکه رویکردی مربیگرانه در پیش گرفته شود. در این رویکرد، بهجای کنترل صرف، سعی میشود رفتارها ریشهیابی، نیازها شناسایی و راهکارها به صورت مشارکتی طراحی شوند.
مشاهدهی دقیق، پیش از قضاوت
نخستین گام در مواجههی مربیگرانه با رفتارهای چالشی، مشاهدهی دقیق است. پیش از هر واکنش یا تصمیمگیری، لازم است که معلم از خود بپرسد: این رفتار دقیقاً کی و چگونه رخ میدهد؟ چه شرایطی آن را تسهیل یا تشدید میکند؟ چه دانشآموزانی بیشتر درگیر آن هستند؟
برای مثال، در یک تجربهی واقعی، معلمی در شهر اصفهان تصمیم گرفت بهمدت یک هفته صرفاً رفتار حرکتهای ناگهانی دانشآموزان را مشاهده و ثبت کند. او دریافت که این رفتارها اغلب در ساعات پایانی روز و بیشتر از سوی دانشآموزانی پرانرژی و کمتمرکز صورت میگیرد. همین مشاهدهی دقیق، زمینهی تحلیل ریشهای رفتار را فراهم ساخت.
گفتوگوی همدلانه و بدون پیشداوری
مرحلهی بعدی، گفتوگو با دانشآموزان دربارهی رفتار مورد نظر است. در این گفتوگوها، معلم نه از موضع قضاوت، بلکه با هدف فهمیدن وارد میشود. به جای استفاده از جملات سرزنشآمیز، از پرسشهای باز و کنجکاوانه بهره میگیرد، مانند:
- در چه زمانهایی احساس میکنی نیاز داری از جای خود بلند شوی؟
- وقتی وسط کلاس بلند میشوی، چه چیزی در ذهن توست؟
- اگر بخواهی بدون بر هم زدن نظم کلاس، کاری را انجام دهی، چه راهی پیشنهاد میکنی؟
این گفتوگوها به دانشآموز فرصت میدهند تا انگیزههای درونی خود را بهتر بشناسد و راهحلهایی ارائه دهد که به حفظ نظم کلاس کمک کند.
توافق بهجای قانونگذاری
در رویکردهای سنتی، معمولاً فهرستی از قوانین کلاس تهیه و به دیوار نصب میشود. اما مربیان بهجای قانوننویسی از پیش، روندها و توافقهایی را با مشارکت خود دانشآموزان طراحی میکنند. این توافقها در قالب پیشنهادهای جمعی، با هدف پاسخ به یک مسئله و ایجاد نظم پایدار شکل میگیرند.
برای نمونه:
- چنانچه دانشآموزی نیاز به حرکت دارد، با یک نشانهی خاص دست، این درخواست را مطرح میکند.
- منطقهای در کلاس بهعنوان «ایستگاه حرکت» تعیین میشود تا دو دانشآموز در هر زنگ امکان مراجعه به آن را داشته باشند.
- نقش «همیار نظم» برای کمک به پیگیری برخی امور در کلاس به صورت چرخشی میان دانشآموزان واگذار میشود.
این روندها نه تنها به افزایش مسئولیتپذیری کودکان کمک میکنند، بلکه موجب میشوند احساس کنترل درونی در دانشآموزان تقویت شود.
بهرهگیری از بازیسازی برای آموزش نظم
یکی از ابزارهای اثربخش در مدیریت رفتار، استفاده از بازی و عناصر نمایشی برای آموزش غیرمستقیم است. معلم میتواند قواعد مورد نظر را در قالب بازیهای کلاسی یا فعالیتهای نمایشی ارائه دهد.
برای مثال:
- اجرای بازی «چراغ سبز» که در آن تنها با شنیدن واژهای خاص، اجازهی جابهجایی داده میشود.
- ایفای نقش دربارهی روشهای مدیریت انرژی در کلاس.
چنین فعالیتهایی باعث میشوند فرآیند نظمآموزی برای دانشآموزان لذتبخش شود و آن را بهصورت درونی شدهتری بیاموزند.
بازخورد جمعی در پایان هفته
جلسات بازبینی هفتگی، زمان ارزشمندی برای گفتوگوی باز دربارهی روند کلاس و اصلاح رفتارهاست. در این جلسات، معلم میتواند از پرسشهایی مانند موارد زیر استفاده کند:
- در هفتهی گذشته چه رفتارهایی کمک کرد نظم کلاس حفظ شود؟
- چه مواردی نظم را مختل کرد؟ چگونه میتوانستیم بهتر عمل کنیم؟
- آیا کسی پیشنهادی برای اصلاح روندهای حرکتی در کلاس دارد؟
این جلسات به دانشآموزان کمک میکنند تا نقش خود را در حفظ فضای مشترک بهتر درک کنند و با درونسازی قوانین، خودتنظیمی را تمرین نمایند.
نتیجهگیری
رفتارهای پرتحرک و حرکتهای ناگهانی دانشآموزان در کلاس، بیش از آنکه «مزاحمت» باشند، نشانهای از نیازهای پاسخدادهنشده، تفاوتهای فردی یا ضعف در طراحی جریان کلاس هستند. در رویکرد مربیگرانه، بهجای برچسبزدن و مجازات، تلاش میشود تا از دل همین رفتارها فرصتهایی برای آموزش مهارتهای ارتباطی، خودکنترلی و همکاری شکل گیرد.
بدین ترتیب، کلاس درس از فضایی مملو از تنش و کنشهای کنترلی، به محیطی مشارکتی، پویا و یادگیرنده تبدیل میشود؛ جایی که حتی راه رفتنهای گاهوبیگاه، میتوانند نقطهی آغاز تغییر باشند.
نظر (11)
کاربر سایت
خیلی ممنون
پرسش ها خیلی عالی هست
فرزاد یوسفی
ممنون از بازخوردتون
کاربر سایت
نکات بسیار جالب وخوبی
کاربر سایت
نکات بسیار جالب و کاربردی بود
فرزاد یوسفی
ممنون از بازخوردتون🌸
کاربر سایت
عالی
فقط داشتن نقطه ای برای حرکت و تحرک به نظرم می تونه چالش برانگیز باشه، اینکه در کلاسهای پسرونه، گاهی چندین نفر با سر و صدای زیاد بخوان خودشون رو به قسمت کلاس برسونن و باعث حواس پرتی سایر دانش آموزان و بر هم خوردن نظم کلاس بشن
فرزاد یوسفی
«کاملاً درست میفرمایید 🌸 اینکه در کلاسهای پسرونه انرژی و نیاز به تحرک بیشتره، هم فرصت ایجاد میکنه و هم چالش. اگر همین انرژی بهسمت فعالیتهای هدایتشده و مشارکتی بره، نهتنها کنترل کلاس راحتتر میشه، بلکه بچهها هم با علاقه بیشتری وارد یادگیری میشن.
کاربر سایت
با تشکر از راهکارهایی که بیان شد. برای درک بیشتر مطلب بهتر بود مثال های بیشتری بیاان میشد
فرزاد یوسفی
«از توجه و بازخورد ارزشمند شما سپاسگزاریم 🙏
در این مطلب تلاش کردیم بیشتر روی اصول و راهکارهای اصلی تمرکز و از تعداد مناسب مثال استفاده شده است
کاربر سایت
سلام و خداقوت و ممنون از مقاله پرباری که گذاشتید، منتها این مطالب برای پدانش اموزان پسر کلاس اول و دوم و شلوغ، هم آیا صدق می کنه؟
کاربر سایت
در مورد نقش همکاری نظم می توانید بیشتر توضیح دهید؟ بعضی اوقات خود همیار نظم رفتاری کنترل گرانه از خود نشان می دهد و مشکل به صورت مربی گری حل نمی شود بلکه به جای معلم همیار نظم کنترل گر می شود.