کلاس‌های پرجمعیت و محدودیت زمان، واقعیتی است که بسیاری از معلمان ایرانی هر روز با آن روبه‌رو می‌شوند. این وضعیت اگرچه چالش‌برانگیز است، اما می‌تواند فرصتی برای رشد حرفه‌ای معلم نیز باشد. راز موفّقیّت در چنین شرایطی، تغییر نگاه از «کنترل کلاس» به «مربیگری در کلاس» است. معلمی که صرفاً می‌خواهد کلاس را کنترل کند، زود خسته و مستأصل می‌شود؛ اما معلمی که نقش خود را به‌عنوان راهبر آموزشی و مربی ببیند، می‌تواند حتی در شلوغ‌ترین کلاس‌ها فضایی امن، پویا و جذاب ایجاد کند.
شناخت چالش‌ها
چالش‌هایی که در کلاس‌های پرجمعیت وجود دارند عبارتنداز:
- نبودن فرصت کافی برای توجه فردی به هر دانش‌آموز
- افزایش سر و صدا و حواس‌پرتی
- اجرانشدن همه‌ی ایده‌های آموزشی با توجه به محدودیت زمان
- افزایش فشار روانی بر معلم
پذیرش این واقعیت اولین گام است؛ اما کافی نیست.
گام بعدی، تغییر زاویه‌ی دید از «چگونه نظم را حفظ کنم؟» به «چگونه رهبر و مربی این جمع باشم؟» است.
راهبردهای مربیگری در رهبری کلاس
۱. شروع جذاب، برای جلب توجه:
معلّم مربی، به‌جای صرف دقایق طولانی برای ساکت کردن کلاس، جلسه را با یک محرک کوتاه و الهام‌بخش آغاز می‌کند.
- یک پرسش باز (مثلاً: «اگر امروز یک قانون تازه برای جهان می‌نوشتید، چه بود؟»)
- یک تصویر یا داستان کوتاه
- یک فعالیت ۲ دقیقه‌ای دونفره (دانش‌آموزان با هم گفتگو کنند)
این آغاز فعال، انرژی کلاس را به سمت یادگیری می‌برد و معلّم نقش راهبر آموزشی را پیدا می‌کند، نه پلیس کلاس.
- تقسیم کلاس به حلقه‌های یادگیری:
به‌جای کنترل تک‌تک افراد، کلاس را به چند گروه یا حلقه‌ی کوچک تبدیل کنید.
هر حلقه ۴ تا 6 نفر باشد.نقش‌ها به‌صورت چرخشی تعیین شوند (منشی ، گزارشگر، مسئول زمان، پرسشگر).معلّم مربی فقط مسیر را راهبری می‌کند و گروه‌ها خودشان وظایفشان را پیش می‌برند.این روش هم مدیریت رفتار را ساده‌تر می‌کند، هم فرصت مشارکت همه را افزایش می‌دهد.
۳. استفاده از تکنیک «سؤال مربیگرانه»:
به‌جای توضیح‌های طولانی، پرسش‌های مربیگرانه بپرسید:
«چه ایده‌ای برای حل این مسئله داری؟»
«چگونه می‌توانیم این مطلب را با زندگی روزمره ربط بدهیم؟»
«چه کسی می‌تواند توضیح دهد که چرا این موضوع مهم است؟»
سؤال‌های باز، ذهن دانش‌آموزان را فعال می‌کند و فضای شلوغ را به فضای جستجو و یادگیری تبدیل می‌نماید.
۴. طراحی فعالیت‌های کوتاه و متنوع:
در کلاس پرجمعیت، فعالیت‌های طولانی به‌سرعت باعث بی‌نظمی می‌شوند. معلّم مربی چند فعالیت کوتاه طراحی می‌کند:
- بحث دونفره‌ی ۳ دقیقه‌ای
- بازی کلمه یا کارت آموزشی ۵ دقیقه‌ای
- نوشتن پاسخ روی کاغذهای کوچک و نصب روی دیوار کلاس
این فعالیت‌ها زمان را بهتر مدیریت می‌کنند و هم‌زمان، مشارکت بالا می‌رود.
۵. رهبری کلاس با حضور و انرژی معلم:
نقش معلم در رویکرد مربیگری، نه کنترل سختگیرانه بلکه الهام‌بخشی و هدایتگر بودن است.معلّم مربی با حرکت در میان دانش‌آموزان، حضور خود را نشان می‌دهد.ارتباط چشمی و لبخند او، جایگزین فریاد و تنبیه می‌شود. اواز زبان بدن مثبت برای مدیریت رفتار استفاده می‌کند (مثلاً سکوت معنادار یا نزدیک شدن آرام به گروه پر سر و صدا).این کارها به معلّم اقتدار آرام می‌دهد، بدون آنکه استرس بیشتری ایجاد کند.
مدیریت زمان در مدرسه‌های غیرقابل پیش‌بینی
در بسیاری از مدارس، زمان کلاس به‌طور ناگهانی کوتاه‌تر می‌شود (جلسه فوق‌العاده، مراسم، بازدیدها). در چنین شرایطی، بهتر است معلم به‌جای برنامه‌ریزی دقیقه‌به‌دقیقه، یک جعبه ابزار آموزشی انعطاف‌پذیر داشته باشد:
- یک فعالیت کوتاه ۵ دقیقه‌ای برای مواقع اضطراری
- یک تمرین نوشتاری سریع برای جمع‌بندی
- یک سؤال کلیدی که در هر زمان می‌تواند کلاس را به نتیجه برساند
این انعطاف، استرس معلّم را کاهش می‌دهد و نشان می‌دهد حتی در شرایط غیرقابل پیش‌بینی نیز می‌توان راهبر آموزشی باقی ماند.
خودمراقبتی معلم؛ پایه‌ی رهبری کلاس
رهبری کلاس‌های پرجمعیت فقط به مهارت‌های تدریس مربوط نیست؛ بلکه به انرژی و آرامش خود معلم نیز وابسته است. معلّم مربی:
- زمان‌هایی کوتاه برای استراحت و تنفس در طول روز برای خود برنامه‌ریزی می‌کند.
- پس از کلاس، چند دقیقه برای مرور مثبت آنچه خوب پیش رفت اختصاص می‌دهد.
- با تمرین ذهن‌آگاهی، استرس خود را مدیریت می‌کند.
به‌خاطر داشته باشید که کیفیت حضور شما، مهم‌تر از کمّیت کارهایی است که انجام می‌دهید.یک معلم آرام، رهبر بهتری است تا معلمی که همیشه مضطرب است.
جمع‌بندی
رهبری کلاس‌های پرجمعیّت کاری آسان نیست، اما غیرممکن هم نیست. وقتی نگاه ما از «کنترل» به «مربیگری و راهبری» تغییر کند، بسیاری از مشکلات کمرنگ می‌شوند. در این مسیر، کلید اصلی ایجاد ارتباط، طراحی تجربه‌های یادگیری جذاب، و هدایت آرام کلاس است.
کلاس قرار نیست آرام، بی‌نقص و بی‌صدا باشد؛ بلکه باید پر از تعامل، گفتگو و کشف باشد. نقش معلم، این است که با انرژی و خلاقیت خود، این هیاهو را به یادگیری هدایت کند. مربی به جای تلاش برای انجام همه‌چیز در زمان کوتاه، هر جلسه یک قدم کوچک برمی‌دارد، پرسشی متفاوت می‌پرسد، حلقه‌ای کوچک از یادگیری می‌سازد یا فرصتی برای مشارکت همگانی ایجاد می‌کند. همین تغییرات کوچک، در طول سال تحصیلی اثر بزرگی بر کیفیت آموزش و حال خوب اوخواهد گذاشت.
پیشنهاد کاربردی برای همین هفته
- یک جلسهٔ خود را با یک پرسش باز و الهام‌بخش آغاز کنید.
- کلاس را به حلقه‌های یادگیری تقسیم کنید و فقط مسیر را راهبری کنید.
- در پایان کلاس، ۲ دقیقه سکوت کنید و به خودتان بگویید: «من امروز رهبر این جمع بودم، نه کنترل‌گر آن.»
نظرات (1)
کاربر سایت
راهکارها بسیار کاربردی هستند. از وقتی که با شما در مسیر معلمی همراه شدم… آگاه تر از کذشته به کلاس میرم و سعی می کنم که هر چند ناقص، ولی تا حد امکان روش ها را به کاربگیرم، که موفق هم بودم، استمرار و ناامید نشدن در این مسیر، خیلی تاثیر گذار بود. سپاس از معلم توانمند عزیز