به نظر شما چقدر اهمیت دارد که دانش‌آموزان کلاسمان برای یادگیری آن چیزی که ما تدریس می‌کنیم انگیزه نداشته باشند؟ البته می‌توانیم از طریق «هویج‌ها» مثل نمرات، امتیازات، جوایز، ستاره‌های طلایی و … یا «چماق‌ها» مثل تماس با اولیا و … نظرشان را جلب کنیم. این نوع از «انگیزه‌های بیرونی» می‌تواند کارساز باشد اما برای مدتی کوتاه! و معمولا برای کارهایی که نیازی به تفکر در سطوح بالا ندارند.

انگیزه‌های درونی موقعیتی را ایجاد می‌کنند که در آن وضعیت، انرژی برای انجام کارها بیشتر از درون یادگیرنده به وجود می‌آید. یعنی به زبان ساده باید بگویم که در این وضعیت، پاداش، خود فعالیتی است که دانش‌آموزان انجام می‌دهند.

کن رابینسون در این باره می‌گوید: «کشاورزان نمی‌توانند محصولات خود را مجبور به رشد کنند، اما آن‌ها می‌توانند شرایطی را ایجاد کنند که از توانایی دانه‌های آن‌ها برای رشد پشتیبانی کند. با دادن خاک مناسب، آب و مراقبت از آن‌ها. این شبیه چالشی است که معلمان برای تشویق انگیزه‌های درونی، دانش‌آموزان با آن روبرو هستند. ما نمی‌توانیم آن‌ها را وادار کنیم که چیزی را یاد بگیرند اما می‌توانیم شرایط کلاسی را ایجاد کنیم که در آن موقعیت‌ها، این نوع انگیزه، رشد کند و شکوفا شود.»

تحقیقات گسترده‌ای درباره‌ی مزایای انگیزه‌ی درونی نسبت به انگیزه‌ی بیرونی انجام شده است. انگیزه‌ی درونی منجر به پیشرفت تحصیلی بیشتر و احساس بهتر می‌شود. طولانی‌تر، خلاقیت را افزایش می‌دهد و تفکر در سطوح بالاتر را پرورش می‌دهد. یعنی یادگیری دانش‌آموزان سطحی نخواهد بود.

اما در مقابل تحقیقات آقایان ادوارد دسی و ویلیام رایان و همچنین آقای الفی کوهن نشان می‌دهد که انگیزه‌ی بیرونی علاقه و تلاش طولانی مدت برای یادگیری را کاهش می‌دهد و همچنین در پرورش خلاقیت اثربخشی منفی دارد. آزمایش‌هایی که از پاداش برای بهبود پیشرفت تحصیلی استفاده کرده‌اند بارها و بارها شکست خورده‌اند. تنها زمانی انگیزه‌های بیرونی موفق شده‌اند که اثربخشی کوتاه‌مدت بوده و تمرکز برای دریافت پاداش بوده نه بر روی کار!

اکثر دانش‌آموزان در مدارس ما پس از به صدا درآمدن زنگ پایان ساعات آموزشی، تمایل دارند با سرعت بالایی از مدرسه خارج شوند و اگر مراقبتی در این قسمت صورت نگیرد، در رقابت برای خروج سریع‌تر از مدرسه احتمالا آسیب‌های جسمی هم خواهیم داشت! چرا؟!

هیچ‌کس دوست ندارد با او مانند موش آزمایشگاهی در یک ماز برای رسیدن به پنیر رفتار شود تا یاد بگیرد چطور باید رفتار کند! حالا این صحبت به این معناست که از فردا باید انگیزه‌های بیرونی به یک‌باره به صفر برسد؟ پاسخ این است که در کوتاه مدت خیر اما در بلند مدت بله! اما حتما برای این کار هم خودتان آموزش ببینید و وقت کافی برای آموزش دیگران صرف کنید. چرا که تغییرات بدون زمینه‌سازی و بدون جایگزین کردن عناصر بهتر، شما را به زودی با شکست در کلاس درس و چالش هایی در بیرون کلاس درس مواجه خواهد کرد.

شاید وقتی دانش‌آموزی در کلاس شما رفتار ناشایستی دارد یا کار اشتباهی انجام می‌دهد، در آن لحظه نتوانید خود را توجیه کنید که رفتارش را به انگیزه‌های درونی بسپارید و واکنش تنبیهی نشان دهید. حتی شاید کارساز هم باشد! اما فراموش نکنید که نتیجه موقتی است. ضروری است در زمان مناسب نشستی صورت گیرد و ضمن گفت‌وگو با دانش‌آموز، به علت‌های رفتار پی ببرید و سعی کنید با ایجاد حس بهتر در او، از تکرار رفتار یا رفتارهای بدتر پیش‌گیری کنید.

محققان چهار حوزه‌ی اصلی را برای ترغیب انگیزه‌های درونی شناسایی کرده‌اند که در صورتی که به این حوزه‌ها توجه کنیم، انگیزه‌ی دانش‌آموزان برای همراهی با ما افزایش پیدا خواهد کرد.

۱- اختیار: داشتن کنترل حداقلی بر آن‌چه که اتفاق می‌افتد و چگونگی انجام کارها. مثلا در بحث تکالیف دانش‌آموزانمان چقدر اختیار دارند؟

۲- احساس شایستگی: احساس این‌که فرد توانایی موفقیت در انجام کارها را دارد. مثلا دانش‌آموزانمان چقدر خود را در یادگیری توانمند می‌دانند؟ تصورشان از توانایی خودشان چقدر است؟

۳- برقراری ارتباط با دیگران: فعال بودن دانش‌آموزان کمک می‌کند دانش‌آموزان با دیگران در ارتباط باشند. مثلا کلاسمان چقدر پویا و فعالیت‌محور است؟ بیشتر اوقات کلاسی سخنرانی‌محور اجرا می‌کنیم یا فعالیت‌محور؟

۴- معناداری محتوا: دانش‌آموزان برای اینکه در یادگیری انگیزه داشته باشند نیاز دارند محتوایی را آموزش ببینند که دلیل یادگیری آن را بدانند. مثلا آیا دانش‌آموزان می‌دانند هرچیزی که یاد می‌گیرند در چه قسمتی از زندگی روزمره‌شان کاربرد دارد؟

منظورم این نیست که هر کاری که در کلاس انجام می‌دهیم باید شامل هر چهار عنصر باشد اما تصور می‌کنم می‌توانیم سعی کنیم از این به بعد، بیشتر به این حوزه‌های اصلی توجه کنیم. حالا گاهی اوقات در نظر گرفتن حتی یکی از این عناصر کار سخت و دشواری می‌شود. مثلا برگزاری یک سنجش مداد و کاغذی! کدام یک از حوزه‌های بیان شده در آن می‌گنجد؟ هیچ‌کدام!

در این حالت باید بدانیم اگر پیش‌تر و در بخش‌های دیگر در بحث انگیزه‌های درونی به اندازه کافی کار کرده باشیم، در چنین فرآیندی هم دانش‌آموز تا حد کافی همراه خواهد شد. حالا اگر بخواهیم به صورت عملی این چهار عنصر را در نظر بگیریم پیشنهاد می‌کنیم در دوره‌ی ۴ جلسه‌ای آنلاین «از مشوق بیرونی به مشوق درونی» که به صورت کارگاهی و عملی برگزار می‌شود شرکت کنید. برای کسب اطلاعات بیشتر و ثبت‌نام روی لینک زیر کلیک کنید.