مقدمه

سال‌هاست که معلمان در کلاس‌های درس با چالش‌هایی مواجه می‌شوند که مدیریت کلاس را برای آن‌ها دشوار می‌سازد. هر سال با دانش‌آموزانی روبه‌رو می‌شوند که زیاد صحبت می‌کنند، هنگام تدریس در کلاس جابه‌جا می‌شوند، حرف‌های بی‌ادبانه می‌زنند، انگیزه‌ی پایینی برای مشارکت دارند و رفتارهای نامنظم نشان می‌دهند.

همکاران ما همواره به دنبال راه‌حل‌هایی هستند تا بتوانند این چالش‌ها را برطرف کنند. هدف آن‌ها این است که به دانش‌آموزان کمک کنند تا بهتر و دقیق‌تر یاد بگیرند. در این میان، برخی مدرسان تجربه‌های موفق خود را با دیگر همکاران به اشتراک می‌گذارند؛ تجربه‌هایی که در کلاس‌هایشان نتیجه‌بخش بوده است.

اما پرسشی که مطرح می‌شود این است: آیا این روش‌ها علمی هستند و می‌توانند در همه‌ی کلاس‌ها مؤثر واقع شوند؟ اگر پاسخ مثبت است، پس چرا همچنان این رفتارها در کلاس‌ها مشاهده می‌شود؟

در ادامه، می‌خواهیم چند مورد را بررسی کنیم. خوشحال می‌شویم اگر در پایان مقاله، تجربه‌های خود را با ما و سایر همکاران به اشتراک بگذارید.

چالش‌های کلاس‌های ایرانی

کلاس‌های پرجمعیت

یکی از گلایه‌های پرتکرار این روزهای معلمان، کلاس‌های پرجمعیت است. تعداد زیاد دانش‌آموزان فشار کاری معلم را افزایش می‌دهد. دانش‌آموزانی پر از انرژی که با خواسته‌های خود مدیریت کلاس را دشوار می‌کنند. حجم زیاد تکالیف و نیاز به ارائه‌ی بازخورد به تک‌تک دانش‌آموزان می‌تواند در درازمدت معلم را دچار فرسودگی شغلی کند. علاوه بر این، شکایات بچه‌ها و رفتارهای نامناسب آن‌ها با یکدیگر نیز چالش‌های دیگری به وجود می‌آورد.

معلمی که در پایان روز، خسته و ناامید از کلاس بیرون می‌آید و با خود فکر می‌کند چه روز سختی را پشت سر گذاشته است. وقتی به فردای تکراری می‌اندیشد، احساس خستگی و بی‌انگیزگی بیشتری به سراغش می‌آید. حال سؤال این است: با این کلاس‌های پرجمعیت، چگونه می‌توان کلاس را به‌خوبی مدیریت کرد؟

کمبود وقت

گاهی بیشتر وقت کلاس صرف آرام‌کردن دانش‌آموزان می‌شود. در حالی‌که حجم مطالب آموزشی بالاست، معلم با کمبود وقت برای تدریس روبه‌رو می‌شود. هرچقدر بیشتر به نصیحت کردن و تذکر دادن می‌پردازید، با مقاومت بیشتری از طرف دانش‌آموزان مواجه می‌شوید. در نتیجه، هم زمان ارزشمند آموزش را از دست می‌دهید و هم دیگر انرژی‌ای برای رسیدگی به کارهای شخصی‌تان باقی نمی‌ماند.

با خود فکر می‌کنید: چگونه می‌توان به دانش‌آموزان آموخت که هم آداب‌دان باشند و هم به اهمیت یادگیری پی ببرند؟ ممکن است در چنین شرایطی یکی از این رفتارها را از خود نشان دهید: سرزنش کردن، دشنام دادن، تهدید کردن، امر و نهی کردن، نصیحت کردن، اخطار دادن، کنایه زدن و مقایسه کردن.

اما سؤال مهم این است: هرکدام از این روش‌ها، چه تأثیری در تغییر رفتار دانش‌آموزان دارند؟ به نظر شما، رفتار مناسب در چنین موقعیت‌هایی چیست؟

دام‌های مجازات و تنبیه

در اینستاگرام، صفحاتی وجود دارند که کلاسی منظم با شاگردانی آرام را به تصویر می‌کشند. وقتی از این معلمان درباره‌ی روش مدیریت کلاس می‌پرسیم، به استفاده از تکنیک‌هایی مانند ستاره‌دادن و جایزه اشاره می‌کنند.

اما این سؤال مطرح می‌شود: آیا دانش‌آموزان با علاقه درس می‌خوانند یا برای دریافت جایزه تلاش می‌کنند؟ اگر دانش‌آموزی به‌طور مداوم جایزه نگیرد، چه احساسی پیدا می‌کند و چگونه می‌توان انگیزه‌ی درونی او را برای یادگیری افزایش داد؟

در گفتگو با دانش‌آموزانی که انگیزه‌ی کمتری برای درس خواندن دارند، اغلب از بی‌توجهی معلم به فعالیت‌هایشان، گوش نکردن به حرف‌هایشان و برچسب‌های منفی که دریافت کرده‌اند، شکایت می‌کنند.

سؤال این است: آیا تنبیه و تشویق توانسته‌اند رفتار مثبت را به‌طور پایدار در دانش‌آموزان تثبیت کنند؟ همچنین، مجازات رفتارهای نادرست، چه تأثیرات روانی و باورهایی را در ذهن کودک ایجاد می‌کند؟ این باورها چه آینده‌ای برای او رقم خواهند زد؟

راهکارهای مربیگرانه‌ی مدیریت کلاس

کلاس امن

اگر شما یک مربی باشید، می‌دانید که ارتباط مستقیمی میان احساس و رفتار کودکان وجود دارد. به نظر شما، دانش‌آموزتان در آن لحظه چه احساسی داشته است؟ علت رفتار او چه چیزی می‌تواند باشد؟
گاهی نادیده گرفتن حرف‌ها و نیازهای کودک توسط شما یا دوستانش، خشمی که خارج از مدرسه تجربه کرده، اعتمادبه‌نفس پایین، یا دریافت احساس شرم و ناتوانی از محیط، می‌تواند عاملی برای رفتار نامناسب دانش‌آموز در کلاس باشد.

یک مربی می‌داند که برای رسیدن به پاسخ این سؤال‌ها، نیاز است با دانش‌آموز خود گفت‌وگو کند تا بفهمد پشت رفتار او چه حسی پنهان شده است. زمانی که شما به احساسات و نیازهای دانش‌آموزان توجه می‌کنید، آن‌ها متوجه تغییر رفتار شما می‌شوند و احتمال همراهی آن‌ها با شما افزایش می‌یابد.

کودکان نیاز دارند احساساتشان در مدرسه تصدیق شود؛ بنابراین:

1. احساسات کودک را شناسایی کنیم.
گاهی کودک نمی‌داند چه احساسی دارد تا آن را بیان کند. مثلاً وقتی دانش‌آموزی از اینکه دوستش جواب سلامش را نداده اعتراض می‌کند، از او بپرسید: «چه احساسی داشتی؟» اگر گفت «نمی‌دانم»، احساس او را نام‌گذاری کنید و بگویید: «فکر می‌کنم تو ناراحت شدی.»

2. احساسات کودک را تأیید کنیم.
با استفاده از اصوات (آها، هوم، اوه، متوجه هستم) و زبان بدن (تکان دادن سر) نشان دهید که احساس او را می‌فهمید.

3. آنچه را در واقعیت نمی‌توانید ارائه دهید، در خیال بگنجانید.
مثلاً اگر دانش‌آموزتان منتظر زنگ ورزش بوده و خود را در حال گل زدن تصور کرده، اما به دلیل بارندگی نتوانسته‌اند بازی کنند، ممکن است در کلاس غر بزند و همکاری نکند. در اینجا شما می‌توانید بگویید: «می‌دانم خیلی دوست داشتید فوتبال بازی کنید؛ من هم مشتاق بودم بازی شما را ببینم. کاش باران زودتر تمام شود تا بتوانیم فوتبال بازی کنیم.» این‌گونه با همدلی به متعادل شدن احساس آن‌ها کمک کرده‌اید. اکنون شما و بچه‌ها در یک تیم هستید.

4. احساسات کودک را بپذیرید؛ اما جلوی رفتارهای ناپسند او بایستید.
وقتی احساسات بچه‌ها پذیرفته شود، برایشان آسان‌تر خواهد بود که در رفتار خود تجدیدنظر کنند. (می‌دانم خیلی عصبانی شدی وقتی دوستت تو را مسخره کرد، اما اجازه نداریم به کسی آسیب بزنیم. در عوض، او را متوجه رفتار اشتباهش و احساس خودمان می‌کنیم.)

برای آشنایی بیشتر با این مسئله، پیشنهاد می‌کنیم مقاله‌ی مربیگری احساسات را در سایت مطالعه کنید.

سرمایه‌گذاری زمان

وقتی به معلمان توصیه می‌کنیم برای حل مشکلات کلاس یا شناخت دانش‌آموزان با آن‌ها گفت‌وگوی فردی داشته باشند، معمولاً از کمبود وقت و حجم زیاد مطالب آموزشی گلایه می‌کنند. آن‌ها نگران‌اند که نتوانند کتاب‌های درسی را به موقع تمام کنند.

تجربه نشان داده است که وقتی زمان مناسبی را برای برقراری ارتباط صحیح و گفت‌وگو اختصاص می‌دهید، همراهی بیشتری از دانش‌آموزان به دست می‌آورید. دانش‌آموز باانگیزه و علاقه‌مند به‌دنبال یادگیری خواهد بود و در برقراری آرامش کلاس نیز بسیار مؤثر خواهد بود.

استفاده از روش مربیگری در ابتدا سرعت آموزش را کاهش می‌دهد و ممکن است زمانی نسبتاً طولانی به خود اختصاص دهد. اما بر اساس تجربه‌ی همکارانی که از این روش استفاده کرده‌اند، بعد از حداکثر دو ماه، شما کلاسی دارید که دانش‌آموزان با علاقه همراه شما هستند و با سرعت خوبی یاد می‌گیرند. در این شرایط، دیگر کمتر با چالش‌های گذشته مواجه می‌شوید و حتی اگر چالشی هم پیش بیاید، به‌راحتی و با گفت‌وگوی دانش‌آموزان حل خواهد شد؛ چراکه یاد گرفته‌اند مسائل را از طریق گفت‌وگو حل کنند.

با این اوصاف، آیا مربیگری سرمایه‌گذاری زمان نیست؟ قطعاً بله.
(در لایو پنجاه‌وپنج معلم توانمند، بسیار ساده یک جلسه‌ی گفت‌وگوی مربیگری برای شما ترسیم می‌شود.)

تدریس خلاق

خلاقیت در تدریس به دانش‌آموزان فرصت مشارکت در فرآیند تدریس را می‌دهد و به مدیریت بهتر کلاس کمک می‌کند. وقتی دانش‌آموزان به‌طور فعال در کلاس مشارکت دارند، فرصتی برای حواس‌پرتی یا درگیری پیدا نمی‌کنند. این مشارکت می‌تواند به شکل‌های زیر باشد:

1. استفاده از بازی‌ها و فعالیت‌های تعاملی:
بازی‌ها روش مؤثری برای جلب توجه و فعال نگه‌داشتن دانش‌آموزان هستند. برای مثال، از بازی‌هایی مثل نقش‌آفرینی یا پانتومیم استفاده کنید تا دانش‌آموزان به‌طور غیرمستقیم مطالب را یاد بگیرند. اجرای نقش به آن‌ها کمک می‌کند تا  خود را در موقعیت‌های مختلف قرار دهند و با دیدگاه‌های متنوع آشنا شوند، که این امر درک آن‌ها را عمیق‌تر می‌کند.

2. داستان‌سرایی و شوخی در تدریس
برای ایجاد فضای شاد و جذاب در کلاس، از داستان‌سرایی استفاده کنید. داستان‌ها به‌طور غیرمستقیم مفاهیم آموزشی را منتقل می‌کنند و ذهن دانش‌آموزان را بازتر می‌کنند. همچنین، شوخی‌های مناسب و مرتبط با درس می‌تواند جو کلاس را از یکنواختی بیرون بیاورد و انرژی دانش‌آموزان را برای مشارکت بیشتر افزایش دهد.

3. ایجاد محیط مشارکتی
تدریس خلاق نیازمند فضایی باز و راحت است تا دانش‌آموزان بتوانند نظرات و ایده‌های خود را آزادانه بیان کنند. معلمان می‌توانند با تعیین قوانین مشترک، تقسیم‌بندی گروه‌های کوچک، و ایجاد فرصت‌های ارائه‌ی نظرات، این فضا را فراهم کنند.

وقتی معلمان از این تکنیک‌ها استفاده می‌کنند، دانش‌آموزان به‌دلیل مشارکت فعال و فضای حمایتگرانه یادگیری بیشتری خواهند داشت. بنابراین، مدیریت کلاس و تدریس خلاق به هم وابسته‌اند و معلمان باید هر دو را به‌طور متوازن در کلاس پیاده‌سازی کنند.

بازخورد سازنده

یک مربی می‌داند که آنچه شاگردان را همراه می‌کند، ارتباط سالم و مبتنی بر همدلی و درک متقابل است. تحقیقات نشان داده‌اند که بازخورد صحیح و به‌موقع بیشتر از هر ستاره یا جایزه‌ای انگیزه ایجاد می‌کند؛ زیرا دانش‌آموز متوجه می‌شود به‌دنبال چه چیزی باید باشد، مسیر را چگونه تشخیص دهد و مسئولیت تصمیمات خود را بر عهده بگیرد.

پیشنهاد می‌کنیم این‌بار رفتار دانش‌آموزتان را توصیف کنید. به او بگویید کدام بخش از کارش خوب بوده و کدام قسمت نیاز به بازبینی دارد. به او کمک کنید مسیر پیشرفت را پیدا کند و از اهداف آموزشی مطلع شود تا بداند به‌دنبال چه چیزی باشد. نزدیک‌ترین زمان را برای ارائه‌ی بازخورد انتخاب کنید تا دانش‌آموز بداند کدام فعالیت او مورد بررسی قرار گرفته است.

در این زمینه تیم معلم توانمند ویدیویی آماده کرده است که در آن 4 مورد از مهمترین کلیدهای مدیریت کلاس، معرفی می‌شود.